De nieuwe Colombiaanse president Ivan Duque heeft aangekondigd dat zijn land zich zal terugtrekken uit Unasur. Het zou de doodsklap kunnen zijn voor de organisatie die moest uitgroeien tot de EU van Zuid-Amerika. Ten tijde van het Surinaamse voorzitterschap van Unasur in 2013 had ik onderstaand interview met de Amerikaanse expert Christopher Sabatini over de structurele problemen van Unasur. Dit artikel verscheen op 30 augustus 2013 in de Ware Tijd.
Regeringsleiders en ministers van Buitenlandse van de Unie van Zuid-Amerikaanse Naties (Unasur) komen vandaag in Paramaribo bijeen om te markeren dat Suriname het voorzitterschap van deze organisatie overneemt. Dat voorzitterschap komt op een moeilijk moment. Unasur, dat in 2010 werd opgericht, bestond tot nu toe vooral uit een serie bijeenkomsten van staatshoofden. Het gebrek aan echte instituties wordt steeds pijnlijker duidelijk.
“Unasur heeft geen echte bestuursmacht”, zegt wetenschapper Christopher Sabatini over de telefoon vanuit New York. “Daardoor heeft Unasur moeite de hoogmoedige retoriek in beleid om te zetten.” Sabatini staat aan het hoofd van de Americas Society, een stichting voor onderzoek naar de relatie tussen Noord en Zuid-Amerika in New York, en is universitair docent aan de Columbia Universiteit in die stad. Volgens hem is het opzetten van een administratieve structuur op dit moment de grootste uitdaging voor Unasur.
De ambities van de club zijn namelijk groot. Tijdens zijn voorbereidend bezoek aan Suriname noemde de secretaris-generaal van de organisatie, Ali Rodriguez Araque, een hele waslijst aan beleidsterreinen waar de statenclub actief zou kunnen zijn.
Maar het zou nog wel eens moeilijk kunnen blijken om de verschillende staten daarvoor op één lijn te krijgen. Van de Chileense president Sebastián Piñera, oud-zakenman en miljardair, tot wijlen president Hugo Chávez van Venezuela, bestaan er wijd uiteenlopende economische visies binnen Unasur.
Logica
De landenclub streeft naar meer integratie van Zuid-Amerika en is geïnspireerd door de Europese Unie. Maar volgens Sabatini is er een wezenlijk verschil tussen de twee unies. De EU begon in de jaren vijftig als een organisatie om de productie van kolen en staal te reguleren. “Vanuit dat duidelijke eigenbelang ontstond een natuurlijk proces van verdere integratie”, legt Sabatini uit. Nieuwe lidstaten moeten aan strenge regels en voorwaarden voldoen. “Die belangen èn standaarden ontbreken bij Unasur, en daardoor zit er geen logica in het proces”.
De lidlanden hebben tot nu toe weinig gedeelde economische belangen, signaleert Sabatini. In feite bestaan er nu twee grote handelsblokken naast elkaar: de Pacifische Alliantie, waar Mexico, Colombia, Peru, en Chili lid van zijn, aan de ene kant, en Mercosur, van Argentinië, Brazilië, Uruguay, Paraguay en Venezuela aan de andere kant. Sabatini: “Economisch gezien is dat veel logischer”.
Neoliberalisme
Bij gebrek aan een economische rol is Unasur tot nu toe vooral een goed platform geweest om Europa, de Verenigde Staten of het neoliberalisme aan te klagen, schetst de wetenschapper. Brazilië is groot voorstander van Unasur, omdat het zijn rol als regionale grootmacht beter laat uitkomen.
De statenclub reageert daarbij vooral ad hoc, op gebeurtenissen van buitenaf. Een goed voorbeeld was de top in Cochabamba die werd belegd nadat het toestel van de Boliviaanse president Evo Morales de toegang tot het luchtruim van enkele Europese landen werd ontzegd.
Sabatini: “Het lijkt erop alsof ‘solidariteit’ de enige standaard is die Unasur heeft. En dat helpt niet om kritisch te kijken naar jezelf.” Dat blijkt volgens hem ook bij de toewijding van Unasur aan de democratie. “Tot nu toe was die teleurstellend”, meent Sabatini. “De poging om verkiezingen in Venezuela te monitoren was halfslachtig en partijdig.” De bereidheid om zich uit te spreken over de toestand van de mensenrechten in Colombia of Venezuela noemt hij “miniem”.
Om de regionale integratie te laten welslagen, zou Unasur moeten werken aan gemeenschappelijke normen en standaarden. Secretaris-generaal Araque noemde de omgang met natuurlijke hulpbronnen één van de beleidsterreinen waarop de organisatie bij uitstek actief zou kunnen zijn, en Sabatini sluit zich daarbij aan.
Wegvloeien
Landen als VS, China en Canada verdringen zich voor de natuurlijke hulpbronnen. “Unasur is bij uitstek geschikt om regels op te stellen waaraan deze buitenlandse investeerders moeten voldoen”, zegt Sabatini. “Zo kan ook voorkomen worden dat landen elkaar gaan beconcurreren om investeerders aan te trekken, terwijl de winsten wegvloeien naar buiten het continent.”
Ook denkt hij dat militair-strategische samenwerking voor de hand ligt, net als grensbewaking en de bestrijding van drugshandel.
Voor de twee minuscule, niet-Latijnse lidstaten Suriname en Guyana is Unasur een aantrekkelijk podium om hun belangen na te streven, denkt Sabatini. “Hun stemmen gaan binnen de Organisatie van Amerikaanse Staten te vaak verloren. Het pluspunt van Unasur is de relatieve gelijkheid tussen de leden.”